timbertalk: duurzaam bouwen met hout

Eind april is het Earthday 2023. Deze maand richten we ons daarom extra op duurzaam bouwen – en de vele verschillende vormen daarvan. Hoe investeren we in waardevolle en toekomstbestendige manieren van bouwen? Onze “Earth Month” begon met een ‘Tomorrow’s Timber Talk’ door transitiestrateeg Atto Harstra en Maarten Willemen, voorzitter PEFC Nederland, waarin we meer te weten kwamen over de voordelen van het duurzame gebruik van hout in de bouw.

Houtbouw, hoe kan dat duurzaam zijn? Er worden toch dagelijks vele voetbalvelden aan bomen gekapt?

Toch wel.

Bos verdwijnt niet als het gevolg van bouw, maar als gevolg van voedselproductie, zoals de productie van palmolie. Het wegvallen van de economische waarde van bos is de grootste reden dat het bos verdwijnt. Houtbouw kan dus juist bijdragen aan het behoud van bossen door het bos een economische waarde te geven. Dan ga je van plunderen naar oogsten.

Bij duurzaam bosbeheer wordt een stukje van het bos geoogst en wordt ervoor gezorgd dat er meer terug groeit dan dat er gekapt wordt.  Op dit moment wordt slechts 65% van het hout dat jaarlijks aangroeit in Europese bossen geoogst, wat betekent dat er nog ruimte is voor een toename in houtaanbod voor bouwhout.

Ontbossing gebeurt helaas nog op grote schaal. Daarom bestaan er strenge eisen binnen PEFC- en FSC gecertificeerd bosbeheer. Zolang we duurzaam bosbeheer toepassen, kunnen we over een onuitputtelijke bron van hout beschikken.

Maar bomen groeien toch heel langzaam?

Atto liet ons een volledig houten huis zien waarvoor 60m3 hout was gebruikt. Hoe lang doet het Europese bos erover om dit op een duurzame manier te produceren? Het antwoord was verrassend: 20 seconden.

Ongeveer 85% van het hout dat we gebruiken in de bouw komt uit Europa (m.n. Scandinavië, Midden-Europa), daarnaast komt 15% uit tropische gebieden (met name Indonesië, Maleisië, Congo Basin, Zuid-Amerika).

Wat is het probleem met staal en beton in de bouw?

Deze materialen zijn niet hernieuwbaar en de reserves van economisch winbare grondstoffen voor de productie van metalen zijn afnemend. Lood, zink en koper hebben nog maar reserves van tussen de 20 en 30 jaar. Bovendien is ongeveer 14% van de door de mens veroorzaakte uitstoot van broeikasgassen afkomstig van de productie van beton en staal. Hout daarentegen heeft een positief effect op de CO2-uitstoot, omdat bomen tijdens de groei CO2 opnemen. Bij de productie van hout wordt ook minder CO2 uitgestoten dan bij de productie van equivalente hoeveelheden fossiel-intensieve materialen zoals staal, beton en kunststof. Elke m3 hout die fossiel-intensieve materialen vervangt, bespaart in totaal zo’n 2 ton CO2.

Hoe zit het met de brandveiligheid van hout?

Hout heeft de reputatie dat het brandbaar is, maar dat is niet terecht. Hout is van nature goed bestand tegen vuur en heeft zelfs een brandvertragende werking. Bij brand ontstaat namelijk een isolerende laag van houtskool op het oppervlak van het hout, die verdere verbranding vertraagt.

Heeft het lichtere gewicht van hout consequenties voor de manier van bouwen?

Hout is een factor 5 lichter dan traditionele bouwmaterialen zoals beton en staal. Hierdoor zijn er minder zware funderingen nodig, wat kosten en materiaal bespaart en de bouwtijd kan verkorten. Hout is ook uitermate geschikt voor prefab bouwmethoden. Het materiaal kan snel worden verwerkt in een fabriek, waarna de bouwdelen op locatie worden gemonteerd. Door het lichtere gewicht en de prefab methode leidt houtbouw tot een  factor 7 minder aan vrachtwagenbewegingen dan traditionele bouwmethoden.

Door het beperkte gewicht kan hout gemakkelijk worden gebruikt voor extra verdiepingen op bestaande gebouwen. Dit biedt mogelijkheden voor verdichting van stedelijke gebieden zonder dat er nieuwe bouwlocaties nodig zijn.

Maar is het dan wel sterk genoeg voor hoogbouw?

Ja, hout is sterk genoeg voor hoogbouw. Door nieuwe technologieën en technieken is het mogelijk om hout te gebruiken als constructiemateriaal voor gebouwen tot wel 18 verdiepingen hoog. Er zijn diverse nieuwe en sterke plaatmaterialen beschikbaar, waaronder Engineered Wood. Dit materiaal bestaat voor het grootste deel (ongeveer 90%) uit PEFC-gecertificeerd Douglas-, dennenhout-, spar- of larikshout en omvat producten zoals Cross Laminated Timber (CLT), Laminated Veneer Lumber (LVL) en Glued Laminated hout (Glulam). Deze materialen bieden niet alleen een koolstofarme bouwoplossing, maar ook een snelle constructiemethode.

Even open kaart spelen: zijn er ook nadelen?

Ja er zijn wel enkele aandachtspunten bij het gebruik van hout in de bouw

• Kosten: Hoewel de kosten van houten bouwmaterialen in vergelijking met traditionele bouwmaterialen zijn gedaald, zijn ze nog steeds hoger dan sommige andere materialen. Bovendien kan de prijs van hout variëren afhankelijk van het type en de beschikbaarheid.
• Onderhoud: Houten gebouwen hebben regelmatig onderhoud nodig om ze in goede staat te houden. Het hout moet worden geïnspecteerd op tekenen van rot, schimmel en insectenbeschadiging en moet soms worden behandeld om deze problemen te voorkomen of te verhelpen.
• Geluidsisolatie: Hoewel hout goede akoestische eigenschappen heeft, kan het ook geluiden doorlaten als het niet op de juiste manier is geïnstalleerd. Extra isolatie en geluidsbarrières moeten mogelijk worden toegevoegd om het geluid te verminderen.

Hoe past Braaksma & Roos duurzame houtbouw toe in projecten?

In al onze projecten proberen wij zo goed mogelijk om te gaan met het bestaande materiaal. Dat gaat over bestaande gebouwen maar zeker ook over bestaande of hernieuwbare bouwmaterialen. Voor al het hout dat we voorschrijven, wordt FSC- of PEFC-gecertificeerd hout gebruikt. Daarnaast maken we bij bepaalde projecten gebruik van nieuwe houtmaterialen, zoals kruislaaghout (CLT), bijvoorbeeld bij het project de AppèlPlaats in Arnhem. CLT is massief geprefabriceerd hout dat bestaat uit panelen, balken of kolommen en kan gewapend beton vervangen vanwege de sterke constructieve eigenschappen.

Bij de herbestemming van het gebouw De Titaan in Den Haag is het hout van de oorspronkelijke entresol-vloeren hergebruikt voor alle akoestische wanden in het pand. Het overtollige hout is ingezet bij het project van de Veegpost aan de Vissershavenstraat in Scheveningen als plafond- en binnenwandafwerking. Bij dit project is op allerlei verschillende manieren duurzaam hout toegepast, zoals gelamineerde liggers en kolommen bij de constructie van de stalling, systeemhoutbouw bij de nieuwbouw van het kantoor en nieuwe dakconstructies in hout.