how the dutch deal with heritage

Op uitnodiging van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en de Heritage Skills Association in Perth vertrok Sjoerd, één van onze architecten, in het teken van kennisdeling naar Australië. In de rol van jonge erfgoedarchitect gaf hij samen met Jean Paul Corten o.a. een lezing en workshop over omgang met erfgoed: “How the Dutch deal with Heritage”. De omgang met gebouwd erfgoed in Nederland wordt vaak als uniek bestempeld door de rest van de wereld. Niet alleen door de manier van (ver)bouwen, maar vooral ook door de manier waarop erfgoed verweven is met onze cultuur en manier van leven. Men hecht waarde aan beeldbepalende gebouwen en objecten en maakt zich hard voor een dierbare omgang ermee. In Australië, een zogenoemd ‘jong land’ met een jonge geschiedenis, is er ook steeds meer aandacht voor het belang van een zorgvuldige omgang met erfgoed. Zowel voor het jonge koloniale erfgoed, als het oude erfgoed horend bij de oorspronkelijke bewoners. Tegelijkertijd groeit het besef dat het koloniale verleden een blijvend litteken heeft veroorzaakt op het land.

We delen een terugblik van Sjoerd zijn reis naar Australië, van zijn bezoek aan het ICOMOS-congres in Sydney, tot de lezing en workshop in Perth.

De eerste indruk

Bij aankomst in Sydney wordt direct duidelijk hoe de Britse invloed zich in de architectuur en de stedenbouw heeft gevestigd: wijken vol kleinschalige historische bebouwing in Victoriaanse stijl staan in contrast met moderne wolkenkrabbers. Een bezoek aan twee werelderfgoedlocaties,  ‘The Barracks’ en ‘Cockatoo Island’ onderdeel van de ‘Australian Convict Sites’, geeft een kijkje in het schrijnende verhaal over het gevangenentransport in Australië. De ter plaatse ontworpen barakken zijn met de hand gebouwd door de gevangenen zelf. De architect, die zelf ook veroordeeld was, kreeg na de oplevering van zijn ontwerp zijn vrijheid terug.

Het ICOMOS-congres

Het ICOMOS-congres vindt plaatst in het monumentale Sydney Opera House. Het congres dat ongeveer een week beslaat, staat in het teken van leerzame erfgoedpraktijken. Sydney bevindt zich op het oorspronkelijke land van de Gadigal stam. Iedere officiële gelegenheid, tour of presentatie wordt daarom geopend met de woorden: ‘I’d like to begin by acknowledging the Traditional Owners of the land on which we meet today. I would also like to pay my respects to Elders past and present.’  Uncle Allen Madden, een ‘Gadigal Elder’, opent het congres en verwelkomt alle aanwezigen op het land van de ‘Gadigal people’. De daarop volgende smoking ceremonie, waar men door de rook van verbrande bladeren en takken heen loopt, verbind je met het land via geur. Tijdens de volgende dagen van het congres delen sprekers de resultaten van hun onderzoeken. 100 jaar oude irrigatiesystemen, duizenden kilometers Chinese muur, erfgoed op Antarctica en andere onverwachte onderwerpen passeren de revue. De presentaties zijn theoretisch en academisch van karakter. De zaal wordt overspoeld met interessante theorieën, die haakjes bieden voor een praktische invulling.

Betrokkenheid bij erfgoed

In Australië zit erfgoed vaak in een split: ofwel het wordt bewaard en als het ware museaal geconserveerd, of het wordt gesloopt ten behoeve van iets nieuws. Een middenweg lijkt een schaars verschijnsel. Tot frustratie van liefhebbers, want zij zien hun erfgoed verdwijnen. Dit wordt duidelijk tijdens de discussie na een lezing die Jean Paul en Sjoerd gaven op de Universiteit van Canberra. In Europa gaan wij heel anders met erfgoed om. Wanneer een erfgoedarchitect in Nederland de grenzen opzoekt, volgt er al snel een dialoog met omwonenden, historici en de welstand over wat een cultureel beladen plek toelaat en wat niet. Die grote betrokkenheid is voor ons een gegeven – en soms een lastige – maar in Australië bestaat deze betrokkenheid niet. Het resultaat daarvan is schrijnend zichtbaar. Opdrachtgevers in Nederland worden vaak verlíefd op hun gebouw nadat wij de geschiedenis blootleggen. We nemen ze mee in het verhaal van de plek en maken ze bewust van wat ze in handen hebben, en welke kansen er zijn. Later die week licht Sjoerd deze kant van het ‘verhaal’ nog eens toe op de residentie van de ambassadeur van Nederland. Uitgenodigd als onderdeel van een groter gezelschap met o.a. lokale en internationale architecten. Er ontstond een levendige discussie over de bewustwording van de schoonheid van erfgoed, én hoe de architect hierin een belangrijke rol kan spelen.

De workshop en lezing in Perth

In Perth geven Jean Paul en Sjoerd een workshop met als casus een mooi voorbeeld van de lokale Art-Deco architectuur; Het Plaza Theatre. Een bioscoop met daaronder een winkelgalerij gelegen in een levenloos business district met veel omliggende leegstand. De centrale entree naar de bioscoop is afgesloten – daardoor is het pand eigenlijk ‘onthoofd’. Zo’n 15 studenten, architecten en aannemers namen deel aan de workshop, waarbij er in groepen in drie dagen tijd voorstellen zijn bedacht voor de aanpak van het historische Plaza Theatre.

Tot slot gaven wij een lezing over de Nederlandse omgang met erfgoed in een grote zaal in Perth. Ondersteund met praktijkvoorbeelden van Braaksma & Roos zoals POST Rotterdam, de LocHal in Tilburg en het Canisiuscollege in Nijmegen deelden wij de methode en de houding van de architect; onderzoekend & nieuwsgierig, door ontwerpscenario’s te toetsen met verschillende actoren. De verandering van de plek biedt vaak veel inspiratie – het erfgoedverhaal. In de discussie naderhand zijn, net als in Canberra, de zorgen over het behoud van erfgoed en het gemis aan draagkracht voelbaar in de zaal. De Australische bevolking kijkt lovend naar het erfgoed van Europa door zijn ver teruggaande geschiedenis. De historische Romeinse en middeleeuwse architectuur, typerend voor Europa, en komt niet voor in een jong land als Australië. Australië beschikt echter over een eigen bijzondere mix van jong en oud erfgoed. Dat laatste wordt steeds meer erkend. Toch heeft het nog niet geleid tot het adopteren van het erfgoed. Het erfgoed van één van de oudste beschavingen ter wereld, ruim 60.000 jaar oud, is ruimschoots aanwezig. Maar het feit dat een heilige locatie van 46.000 jaar is opgeblazen, lijkt te zeggen dat er nog een lange weg te gaan is.

In Nederland is men enorm betrokken bij de omgang met het lokale erfgoed, daardoor is het doordrenkt van identiteit en eigenheid en krijgt het steeds een nieuw leven. In Australië wordt het draagvlak voor het beschermen van erfgoed inmiddels steeds groter. Een terechte ontwikkeling in een land met zo’n rijke mix aan divers erfgoed!