klooster, nuenen
levendig cultuurhuis in het hart van Nuenen

In opdracht van gemeente Nuenen is Braaksma & Roos Architectenbureau ingeschakeld om een nieuw ontwerp te maken voor het voormalig klooster in het stadscentrum. Het gebouw is een Rijksmonument welke door de geschiedenis heen al vele functies heeft gekend, van klooster en meisjesschool tot ziekenhuis en cultuurcentrum. In nauwe samenwerking met de vele gebruikers en de gemeente wordt deze laatste functie nieuw leven ingeblazen. Het nieuwe Klooster Nuenen wordt een laagdrempelige, multifunctionele en inspirerende plek waar een grote diversiteit aan activiteiten gefaciliteerd kan worden.

De opgave

Sociaal-cultureel middelpunt van Nuenen

Het Nuenense Sint Elisabethgesticht is in 1887 door architect Johannes Heijkants ontworpen als huisvesting en ‘liefdehuis’ van de Zusters van Jezus, Maria en Jozef. Het bijbehorende klooster werd in 1897 gerealiseerd. De congregaties van broeders, maar vooral van zusters stortten zich destijds op de sociaalmaatschappelijke taken zoals zorg en onderwijs. In de jaren 80 van de vorige eeuw wordt er gesproken over de mogelijke sloop van het klooster wanneer het niet langer in gebruik is als ziekenhuis. De bevolking van Nuenen weet daar een stokje voor te steken door het gebouw voor te dragen als Rijksmonument, met succes. Inmiddels is het gebouw sinds 1977 in gebruikt als cultureel dorpscentrum maar voldoet het niet langer aan de wensen van alle gebruikers. In een intensief samenwerkingstraject met zowel de gemeente als de diverse clubs, verenigingen en andere gebruikers wordt een nieuw, toegankelijk ontwerp gemaakt waarin teruggegrepen wordt op de oorspronkelijke beleving van het klooster.

Analyse

Een eeuw van transformatie

Architect Heijkants ontwikkelde zijn zogenoemde ‘liefdehuizen’ vaak met een aantal vaste onderdelen; een hoofdhuis met twee zijvleugels, een binnenhof en een omloop. Het hoofdgebouw was het domein van de zusters en de rector, de rest van de bouwdelen werd ingezet ten behoeve van de sociaalmaatschappelijke taken. De linkervleugel werd van meet af aan gebruikt als gemengde kleuterschool voor jongens en meisjes en een Rooms-Katholieke meisjesschool. De rechtervleugel werd gebruikt als ziekenhuis en kraamkliniek.

Na meerdere verbouwingen en in-gebruik-name van het gebouw als cultuurhuis is de laatste grote ingreep gemaakt in 1998. Ten behoeven van het nieuwe theatergebouw zijn de glazen verbindingsgang naar het kapel en een deel van de onderwijsvleugel gesloopt en is ook het voormalig binnenhof geheel overkapt middels een stalen constructie. Ondanks de uitbreiding in ruimte voorziet het gebouw niet optimaal in de behoeften van de gebruikers. Het gebouw nodigt vanuit de straatkant niet genoeg uit, het interieur is verrommeld en versleten, de routing is onduidelijk en de prachtige tuinen komen niet tot hun recht. Daarnaast is er de vraag om het klooster flexibel in te richten om het op deze manier voor toekomstig gebruik gereed te maken.

Visie

Centrale bibliotheek als culturele uitvalsbasis

De uitdaging ligt in het vinden van de optimale aanpak waarbij de vele verschillende gebruikers de ruimte krijgen om hun wensen uit te spreken, maar tegelijkertijd de authentieke details van het gebouw gekoesterd worden. Daarbij begint deze visie in het centrum van de oorspronkelijke architectuur; het kloosterhof. Hier verreist de nieuwe bibliotheek als centrale hal en kloppend hart van het cultuurcentrum. Door strategisch gekozen doorbraken oogt het interieur ruimtelijker, ontstaan er open zichtlijnen en voelt de routing logisch en natuurlijk.

Spel met het licht

In het nieuwe ontwerp wordt de centrale ruimte getransformeerd van donker en drukkend naar licht en ruimtelijk; het hart van het gebouw. Gebruikmakend van de bestaande constructie wordt het donkergrijze dak vervangen voor een lichte variant. Door een slim ontwerp laat het dak veel daglicht toe maar blijft de warmtelast beperkt en verbetert het de akoestiek in de ruimte. Daarnaast voorziet de grafische vormgeving in een functionele berging voor diverse installaties. Het resultaat is een bijzonder plafondlandschap met een speelse uitwerking van licht dat zich door de ruimte verspreid het oorspronkelijke karakter van de kloosterstructuur in een nieuw perspectief zet. 

Projectgegevens

Opdrachtgever:
Gemeente Nuenen
locatie:
Nuenen
Omvang:
4315 m2
Datum:
2019 - heden
Status:
Rijksmonument
Programma:
Cultuur, sport, horeca en theater
Bouwhistorie:
Lara Voerman Architectuurhistoricus
Brandveiligheid:
Altavilla
Bouwfysica:
Boink
Installaties:
Boink
Constructeur:
Adviesbureau Tielemans