Zomerkwartier, Zeist

Herstructureren van een woonwijk met een menselijke maat

Het in Zeist gelegen Zomerkwartier is een woonwijk uit het begin van de twintigste eeuw op een steenworp afstand van de binnenstad. Braaksma & Roos Architectenbureau ontwierp het plan voor nieuwbouw, renovatie en verdichting van de arbeiderswijk in nauwe samenwerking met de bewoners. Het resultaat is een hoogwaardige en duurzame woonbeleving met een karakteristieke uitstraling.

De woningen in het Zomerkwartier verkeerden in zeer slechte staat van onderhoud en voldeden niet meer aan de moderne eisen en comfort. Daarnaast was in Zeist grote behoefte aan meer huurwoningen en werd vanuit de gemeente de nadrukkelijke wens uitgesproken om dit binnen de stad op te lossen en het groene buitengebied ongeschonden te laten. De brede opzet van de wijk Zomerkwartier leende zich bij uitstek voor verdichting. Braaksma & Roos Architectenbureau kreeg de opgave van de drie betrokken corporaties voor het opstellen en uitwerken van een stedenbouwkundige en architectonische visie.

Het Zomerkwartier werd in 1912 aangelegd voor de huisvesting van hardwerkende arbeiders vlakbij de bestek- en zilverfabriek. De compacte woningen werden gebouwd naar de opzet van een tuinwijk – op een langgerekt perceel met een diepe achtertuin waar bewoners hun eigen gewassen konden verbouwen. Aan het begin van de twintigste eeuw heerste de opvatting dat het zelf kweken van groenten, fruit en andere planten zou bijdragen aan de beschaving en het geluk van de arbeiders – en dus het ‘algemeen nut’.

Deze tuinwijk-gedachte vormde voor ons de basis van het concept voor de vernieuwing van het Zomerkwartier: woningen rond een collectief hof waarin groen een integraal onderdeel uitmaakt van de openbare ruimte. Het aantal woningen neemt toe, maar dit is nauwelijks merkbaar in de wijk. In veel gevallen hebben de woningen zelfs hun zeer royale achtertuin behouden. Het parkeren is deels uit het zicht opgelost – onder het centrale hof is een parkeergarage ontworpen met plaats voor ca. 80 auto’s.

De bewoners van het Zomerkwartier voelden aanvankelijk weinig voor de plannen. De meesten woonden hier al vele jaren en hechtten veel waarde aan hun eigen plek en de uitstraling van de wijk. Om tot een breed gedragen ontwerp te komen zijn de bewoners dan ook nauw betrokken bij de planontwikkeling. De wens om het merendeel van de woningen te behouden en te renoveren bleek financieel en bouwkundig onhaalbaar, maar behoud van het karakter van de historische wijk is een belangrijk uitgangspunt geworden in het ontwerp.

’t Hof van Zeist is een eigentijds ontwerp met een knipoog naar de woningen uit de jaren ’30 in de wijk. De herenhuizen, enkele- en meerlaagse appartementen en grondgebonden woningen kenmerken zich door een karakteristieke vormgeving, warme kleuren en materialisering van gevels en daken. Opvallend zijn de uitgesproken elementen als de stalen dakkapellen en luiken voor de ramen.

De bewoners van de eengezinswoningen aan de Dr. Schaepmanlaan zien nauwelijks verschil tussen de gevels van voor en na de herstructurering. Hier is tegemoet gekomen aan de uitgesproken wens om het oorspronkelijke gevelaanzicht in de nieuwbouw te laten terugkomen. Anders in de nieuwe situatie zijn de woningen in het markante poortgebouw – dat een onderdoorgang voor voetgangers en fietsers biedt naar het beschutte groene Hof van Zeist.