radicale reconstructie: de balistraat

“Een verbeterde woonomgeving in de taal van toen”. Zo luidt ons uitgangspunt voor het ontwerp van de nieuwe, toekomstbestendige woningen in de Balistraat in Den Helder. De Balistraat is een prachtig voorbeeld van een historische straat, ruim 100 jaar geleden gebouwd voor het marinepersoneel van de stad aan zee. De straat en idyllische huizen zijn zeer geliefd, en nauw verbonden met de identiteit van de oude stad. De keuze voor volledig nieuwbouw is dan ook niet zo maar genomen. Maar, naast dat de woningen op zijn, zijn ze niet energiezuinig, zijn de mooie jaren ’10 details al lang verdwenen of vervangen, en bovenal: we wonen simpelweg heel anders dan een eeuw geleden. De Balistraat wordt gekoesterd in zijn grote identiteit waarde voor de stad, en keert duurzamer, zuiniger en geoptimaliseerd terug met deze radicale reconstructie.

De eerste uitbreiding van Den Helder

De Balistraat werd in 1919 – 1920 gebouwd in het toen nog landelijke gebied achter de Polderweg in Den Helder. De bouw was de aanzet voor een geheel nieuwe wijk: de Indische buurt. In de Balistraat staan welgeteld 52 woningen: traditioneel opgezette huizen met een authentiek en verfijnd architectonisch karakter.

Nu, 100 jaar later, zijn de huizen van de Balistraat net als veel andere voormalig arbeidershuisvesting in Nederland ‘op’. Dat heeft met de technische levensduur te maken, maar ook met sociale en culturele ontwikkelingen van de afgelopen 100 jaar. Waar het toen nog heel gewoon was om even naar het eind van de straat te lopen om te wassen in het badhuis is dat nu heel anders. De later bijgebouwde badkamers onder de trap of in het bijgebouw van de keuken, die veel van de woningen hebben, zijn ook geen ideale oplossing. “De meeste mensen hebben hun badkamer graag op de eerste verdieping, zodat je na het douchen niet via de tuin of de keuken hoeft. De plattegrond van de huizen komen duidelijk uit een andere tijd, een tijd waarin mensen gebruik maakten van teiltjes of een wasplaats buiten de deur”, zegt projectarchitect Noralie. “Mensen leefden gewoon anders, en de huizen van toen zijn niet gebouwd om te voldoen aan de eisen van nu – of die van morgen”.

Strategisch vernieuwen vanuit een duurzame visie

Bij aanvang van de opgave had wooncorporatie Helder Vastgoed de mogelijkheden van de oude woningen al grondig onderzocht om af te wegen of een grote renovatie ook tot de scenario’s behoorde. “Behouden kan in theorie altijd, maar is het ook op de lange termijn duurzaam? Bij iedere opgave proberen we concrete kansen en mogelijke meerwaarde van behoud te benoemen zodat er alleen gesloopt wordt waar dat écht iets oplevert. De huizen van de Balistraat zijn door de jaren heen al meermaals gerenoveerd waardoor veel authentieke details zoals de luiken, originele raamverdeling, luifels en schoorstenen waren verdwenen. Daarnaast zijn sommige problemen zoals brandveiligheid of geluid lastig op te lossen. De huizen zijn opgebouwd uit dunne halfsteens waarbij de balklagen en trappen van huizen aan elkaar gekoppeld waren. Hierdoor reizen geluiden van andere buurtbewoners relatief makkelijk door de muren. Dat boet in op wooncomfort natuurlijk. Isolatie zou een antwoord kunnen zijn, maar dat gaat ten koste van de toch al vrij compacte ruimte en zorgt mogelijk voor problemen met vocht in de toekomst vanwege de houten vloer en dak. Bovendien had men destijds geen installaties, die moeten ook nog een plekje krijgen!”

“De nieuwbouw herstelt het karakter, alles wat in de afgelopen jaren verdween brengen we in een duurzame interpretatie weer terug”.
Noralie Kortbeek | projectarchitect

Nieuwe woningen met de weleer van toen

Het ontwerp van de nieuwbouwwoningen is duidelijk geïnspireerd op het oorspronkelijke straatbeeld. De karakteristieke kenmerken zoals de gevels met het witte stucwerk boven en het oranjerode metselwerk onder keren terug. Maar ook aan details als daklijsten, rollagen en de kenmerkende luifels bij de voordeuren wordt met een eigentijdse interpretatie teruggebracht. “Wat ik mooi vind aan dit project is dat niet alleen de huizen worden vernieuwd, maar dat de hele straat wordt meegenomen. Daarin kun je zien dat de opdrachtgever duidelijk betrokken is bij de mensen van Den Helder. In een stad waar nu zó veel nieuwbouw projecten lopen maakt deze reconstructie een mooie balans in het stadsbeeld. We bouwen weliswaar nieuwe woningen, maar bovenal behouden we de samenhang en identiteit van dit karakteristieke stukje Den Helder”.

De huizen worden goed geïsoleerd, groter en krijgen zowel boven als op de begane grond aanzienlijk meer ruimte. Ze worden voorzien van zonnepanelen en zijn helemaal van het gas af. De nok blijft onder de hoogte van de omliggende bebouwing waardoor het kleinschalige gevoel van de woningen in de straat wordt behouden. Op de kop van de straat worden de woningen benadrukt met een ander metselwerkverband. De oorspronkelijke erfafscheidingen worden net als honderd jaar geleden integraal mee ontworpen. De sloopmaterialen van de oude woningen worden daarvoor hergebruikt als diervriendelijke schanskorven. Rond het einde van het jaar gaan de bouwwerkzaamheden van start, waarna ongeveer een derde van de oude bewoners weer terugkeren in hun geliefde straat!

Braaksma & Roos Architectenbureau werkt in opdracht van Helder Vastgoed aan de vernieuwing van de Balistraat in Den Helder.