van gendthallen: de generator

het gebouw als generator

Bijna honderd jaar lang stond het complex de Van Gendthallen ten dienste van spectaculaire ontwikkelingen en innovaties in de machine-industrie. Nu staat het aan de vooravond van een betekenisvolle transformatie. Maar hoe kunnen we zorgen dat een industrieel complex van deze maat gereed is voor een duurzame toekomst zonder in te boeten op authentiek DNA? In deze serie delen we de interessante stappen in het proces van deze bijzondere herontwikkeling.

Energiebewust erfgoed

De eigenaar van de Van Gendthallen heeft een duidelijke ambitie; zeer energiebewust – mogelijk zelfs energieneutraal – en een duidelijke ambitie omtrent circulariteit. Hiervoor worden innovatieve manieren van bouwen, restaureren en renoveren ingezet. Een conserverende aanpak is leidend, waarbij er nauwlettend wordt toegezien op de zorgvuldige balans tussen behoud van erfgoedwaarden en vernieuwing. Dat de hallen in de basis worden gekoesterd zoals ze nu zijn, is de eerste daad van verduurzaming; rijk aan historische gebruikssporen, robuust met rafelranden en vol van patina.

“Naast behoud van het complex zoals het nu is, kijken we ook naar hoe de hallen ooit ontworpen zijn. Van oorsprong hadden de hallen een veel rijker silhouet; de daken waren voorzien van stoomkappen, schoorstenen en verschillende aan- en opbouwen in de vorm van kranen en andere hijsconstructies. Dit silhouet is in de jaren ‘60 veranderd met de verwijdering van deze kappen, maar die brengen we terug”, aldus Christina Kaiser, architect bij Braaksma & Roos Architectenbureau. “Dat betekent dat we de kansen voor verduurzaming goed in beeld moeten brengen. De oude hallen verliezen veel warmte in de schil: via de gevels, vloeren en het dak. Om de authentieke uitdrukking van het gebouw zo veel mogelijk te behouden kiezen we ervoor om de gevels niet te isoleren. Hier wordt alleen nieuw isolerend glas geplaatst. Dat betekent dat we elders moeten zoeken naar reductie van warmteverlies, zoals het dak. Hier zagen we al kansen voor het herstel van het iconische profiel met stoomkappen, maar tegelijkertijd ook een grote kans voor optimalisatie ten behoeve van klimaat.”

“Met deze verduurzamingsstrategie focussen we op het grootste warmtelek: het dak. Deze was letterlijk op veel plaatsten lek en klaar voor een integrale upgrade"
Christina Kaiser

Het dak als generator voor het gebouw

De grote oppervlakte van het daklandschap van de Van Gendthallen biedt een kans voor het inzetten van deze ruimte als generator van energie. Met bijna 6.000m2 ter beschikking kunnen aardig wat zonnepanelen geplaatst worden. De plaatsing van deze panelen is geïnspireerd op de oorspronkelijke dakbekleding van de hallen. Op oude foto’s is een fraai ritme in de dakbekleding te zien. Waarschijnlijk was dit grotendeels met geïmpregneerd papier-linnen en latten afgewerkt. De daklichten met geïntegreerde  zonnecellen worden opnieuw op de oorspronkelijke plaats teruggebracht.

“De papier-linnen dakafwerking was destijds een innovatieve dakbedekking. Die technische pioniers-identiteit proberen we ook nu in het daklandschap terug te brengen"
Allard de Goeij, architect | engineer B&R

De terug te plaatsen stoomkappen vervullen een belangrijke rol in de luchtcirculatie, aan- en afvoer in het complex. Honderd jaar geleden verliet de hete stoom van de maakindustrie op deze manier het gebouw, maar ook nu zorgen ze voor de ventilatiestromen van de hallen. De verwarming komt uit een ondergrondse bron, een wko, wat veel energie uitspaart. Op verschillende strategische plekken worden luiken in de kappen geplaatst die open kunnen t.b.v. extra ventilatie. Aan de buitenzijde van de kappen worden naar oorspronkelijk voorbeeld horizontale lamellen geplaatst. Voor zowel de stoomkappen als de daken wordt een kunsthars gebruikt die gemaakt is van plantaardige reststromen uit de voedselindustrie. Dit biocomposiet is niet alleen sterk, maar ook licht van gewicht. Daardoor kan het dak voldoen aan alle moderne eisen en is het niet te zwaar voor de beeldbepalende stalen kolommen de het dak dragen. Tussen het biocomposiet zit dan nog een isolerende laag van gerecyclede pet-flessen.

Duizenden ruitjes

De herstelwerkzaamheden zijn nog in volle gang. Langs de kade zijn de oorspronkelijke ruiten nog te zien. “Door roest komen de gietijzeren kozijnen bol te staan. Daarom zit er nog nauwelijks glas in de gevel, deze zijn er als het ware uit gedrukt”. Een gespecialiseerde smid heeft zijn eigen werkplaats in de hallen. Hier worden de kozijnen zorgvuldig hersteld en geschilderd. Inmiddels is de gehele Oostenburgermiddenstraat voorzien van herstelde kozijnen met nieuw Fineoglas. Dat is ultradun glas waardoor het goed past in de sierlijk slanke kozijnen. In totaal worden er maar liefst 4600 ruiten vervangen!