cruquius museum

uitbreiding van het monumentale stoomgemaal

Gelegen aan de rand van de Ringvaart staat het Rijksmonumentale stoomgemaal de Cruquius. Een kolos afkomstig uit de industriële revolutie waarin techniek en architectuur op indrukwekkende wijze samenkomt. Tegenwoordig doet het dienst als museum en is het onlangs gefuseerd met Historisch Museum. Het nieuwe museum – Haarlemmermeermuseum de Cruquius – vestigt zich aan de flanken van het Rijksmonument en behoeft daarvoor aanvullende expositieruimte. Braaksma & Roos Architectenbureau realiseert het ontwerp voor de huisvesting van het nieuwe museum.

In de fusie tussen Museum de Cruquius en Historisch Museum de Haarlemmermeer komen het verhaal van de droogmaking door het gemaal en het verhaal over de ontwikkeling van de polder samen. Deze samenkomst brengt ook de vraag naar aanvullende museumruimte met zich mee. De opgave behelsde een nieuwbouwvolume dat het monumentale gemaal niet overstemt maar ingetogen reageert op context en voorziet van extra expositieruimte, multifunctionele ruimtes, een uitnodigende entree en uitbreiding voor de bestaande horeca.

Het monumentale stoomgemaal de Cruquius staat aan de rand van de historische driehoek Leiden, Haarlem en Amsterdam. Daartussen bevond zich eeuwen lang het grootste meer van Holland tot deze in de tweede helft van de 19^e eeuw in slechts een paar jaar tijd werd drooggelegd en er een enorm nieuw polderlandschap ontstond. Een belangrijke gebeurtenis in de Hollandse geschiedenis en kenmerkend voor de hoogtijdagen van de industriële revolutie. Het werk waar voorheen honderden molens voor vereist waren kon nu met slechts drie industriële stoomgemalen. De Cruquius was één van deze gemalen. Sinds 1933 is het industriële bouwwerk niet meer nodig om de polder droog te houden en wordt het een reserve gemaal. Tegenwoordig doet het dienst als museum en is het een geliefde stop van menig fietser over de dijk langs de Ringvaart.

Het Monumentale stoomgemaal bevindt zich op de dijk en markeert de scheiding tussen het dijkniveau en het polderniveau. Het nieuwe museumpaviljoen voegt zich naar z’n context en brengt het oude land en het nieuwe land samen in één verhaal. Geïnspireerd op de DNA van deze plek oriënteert deze zich juist haaks op de dijk en op de bodem van het ‘verdwenen meer’.

Het totale ensemble vertelt een krachtig verhaal over civiele techniek en culturele identiteit. Geïnspireerd op het DNA van de plek is het paviljoen letterlijk en figuurlijk geworteld in de geschiedenis van de Haarlemmermeer – als een hedendaagse ode aan de historie van het drooggelegde land. Op de grens van land en water verankert de nieuwbouw zich in de klei zonder het monumentale gemaal te overstemmen. Met warme, aardse materialen voegt het naar het monument, maar steekt rijk af tegen de groene weide. De horizontale geleding van sober baksteen markeert het polderniveau en de tweeslag in het landschap – het oude en het nieuwe land. Op dijkniveau verrijst een industrieel gebaar in cortenstaal – civiel, repetitief en zonder opsmuk. Een architectuur die resoneert met de taal van de oude landwinners. De horizontale opzet is als een landschappelijke lijn, en vormt een krachtig contrast met het verticale, veerkrachtige karakter van het gemaal zelf. Het nieuwe ensemble versterkt de zeggingskracht van het gemaal.

De museumroute volgt het hoogteverschil in het landschap, en via een glooiend grasveld daalt de bezoeker af naar de entree. Vanuit een lichte, open foyer – met ticketbalie en kleurrijke winkel – richt het perspectief op het gemaal. In de tentoonstellingsruimte ontdekken bezoekers hoe de polder zich ná de droogmaking ontwikkelde. De hoge, kolomvrije ruimte met een ingetogen palet functioneert als flexibel canvas voor het verhaal van de polder: van strijd tegen het water tot innovatieve stadsontwikkeling. De wanden en vloeren van robuust beton passen bij de sfeer van noeste arbeid waar het museum over vertelt. Via de museale routing door het nieuwe museumensemble beleeft de bezoeker het DNA van de plek; een indrukwekkende dialoog tussen dijk- en polderniveau. Men ervaart de ‘bodem’ van het voormalige meer en de beschutting van de dijk, met constant perspectief op de hoofdrolspeler: het Gemaal De Cruquius.

Het paviljoen is nog niet helemaal af. In het oorspronkelijke ontwerp wordt het nieuwe paviljoen met een verbindingsgang die onder aan de dijk door het landschap snijdt verbonden aan het gemaal. Lopend door de glazen verbindingsgang onthult  zich aan de ene kant de imposante Ringdijk die het water tegenhoudt, en aan de andere kant het open polderlandschap – met daartussen het gemaal dat dit allemaal mogelijk maakt. De transparantie en slanke detaillering van de gang laten het profiel van de dijk in takt. Het museum hoopt deze plannen in een volgende fase te realiseren.