zendgebouw, lopik

herbestemming tot innovatieve broedplaats

In het centrum van Nederland staat het voormalig zendstation van Lopikerkapel; hét radiohart van ons land en één van de allereerste zendcentrales. Daterend uit de jaren ’30 is deze kolos gebouwd als expressieve bunker in de polder – representatief van buiten, ijzersterk van binnen. Sinds 2019 is het monument in handen van een nieuwe visionaire eigenaar en wordt het rijksmonument en omliggende omgeving herontwikkeld tot een inspirerende creatie-hub. De ambitie is van hoog niveau; regeneratief, toekomstbestendig en adaptief in gebruik. Braaksma & Roos Architectenbureau maakte eerst het masterplan voor de herontwikkeling en is nu gestart met de uitvoering van de eerste participatio’s in het landgoed.

De opdrachtgever heeft een ambitieuze visie om een inspirerende broedplaats te creëren in het teken van creatie, experiment en verduurzaming. Een plek die reageert op de gebruiker, de omgeving en de tijd. Daarin is niet alleen het rijksmonument onderdeel van de opgave, maar wordt de gehele omliggende omgeving integraal mee ontworpen. De tuiblokken in het landschap zijn de stille getuige van het oude gebruik. Ze vertellen samen het verhaal van vroeger. Met een holistische benadering wordt er verder gedacht dan architectuur alleen; deze opgave gaat over een landgoed waarin ruimte is voor de zintuigelijke beleving van groen, akoestiek, geur, kleur en de ultieme inbedding in de groene weide omgeving van Lopik!

Het zendgebouw is gesitueerd in het radiohart van Nederland. Gebouwd in de jaren ’30 waarin de aanstaande oorlog langzaam voelbaar is, wordt het gebouw uitgerust met een aantal voorzorgsmaatregelen: het zendstation – vermomd als statige villa – moest gasbom bestendig zijn. Dat betekende een robuust staalskelet, stalen dakplaten en ondoordringbare muren van meer dan drie meter dik. De ramen zijn extra hoog ontworpen om zo goed mogelijk bestand te zijn tegen de scherfwerking van granaten en de koelwatervijver is vermomd als de omliggende sloten. Ondanks al deze maatregelen is het zendstation tijdens de uitvoering in 1940 door de Duitsers in beslag genomen en afgebouwd.

Ontworpen in opdracht van de Nederlandse Omroep Zender Maatschappij (Nozema), oogt het als een expressief gebouw in Dudokstijl met een getrapte gevel in symmetrische opzet. Het monument heeft duidelijke indeling met hoofd- en dwarsassen en een formele tuin met lange zichtlijnen over het weidse polderlandschap. De functie van de ruimtes weerklinkt in zowel de expressiviteit van de gevel als in de interieurafwerking. De aanbouw uit 1993 zorgt dat de harmonie van het ensemble uit balans raakt. Helaas is van de zenderruimtes weinig bewaard gebleven, maar de representatieve ontvangstruimte beschikt nog altijd over originele monumentale afwerking en spectaculaire muurschilderingen van Alma, en unieke glasgravures in de borstwering van de trappen.

Het rijksmonumentale zendgebouw wordt opnieuw verankerd in de context als een expressief alzijdig gebouw. De duidelijke structuur van het gebouw is de kapstok voor het nieuwe programma waarbij de sterke relatie met het landschap weer in ere wordt hersteld. Daarnaast wordt de gehele omliggende omgeving herontwikkeld tot een innovatief landschap waarin creatief samenwerken centraal staat. Het monument is de centrale spil in een netwerk van authentieke patio’s – elk met een eigen signatuur en tegelijkertijd duidelijk onderdeel van het ensemble. Deze patio’s worden duurzame, circulaire en regeneratieve gebouwen; groen, gezond en slim.